Koronavirüse yakalandım ne yemeliyim? ya da Covid pozitifim nasıl beslenmeliyim? sorularına yanıt arıyorsanız, Uzman Diyetisyen Alev Erkan Özdemir’den öneriler var…

Kişi şu anda COVİD-19 hastalığı geçiriyor ise hem hastalığın seyrini kontrol etmek, hem bağışıklık sistemi hem de ileriye yönelik toparlanma açısından beslenmesinde ne yapabilir?

KORONAVİRÜSE YAKALANDIM, NE YEMELİYİM?

• Yeterince su içmeye özen gösterilmelidir. Basitçe kilonuzu 35 ml ile çarparak almanız gereken su miktarını hesaplayabilirsiniz. Su andaki besinleri ve bileşikleri taşır ve atıkların uzaklaşmasına katkı sağlar, vücut ısınızı düzenler.
• Meyve ve sebze tüketimi mutlaka arttırılmalıdır. Dünya sağlık örgütü de COVID-19 ile mücadele kapsamında sebze- meyve öneri miktarını güncelledi. Eskiden günlük totalde 5 porsiyon yani 400 gram sebze- meyve önerirken şuan 9 porsiyon; yani 720 gram. Bunun 400 gramı sebzeden, 300 gramı meyveden gelsin diyor. Tek tek ölçmenize elbette gerek yok 2 tabak sebze yemeği yemek veya 1 tabağı sebze yemeği, diğer 1 tabağı salata olan bir öğün tüketmek sebze ihtiyacını karşılıyor. Meyvede ortalama olarak; 2 dolu avcunuza sığacak taze meyve bu öneriyi karşılıyor.
• Pandeminin en başından beri; yüksek kan şekeri seviyesi ve diyabetin hastalığın seyri ile ilgili önemli bir risk faktörü olduğu belirtiliyor. Hatta kişinin diyabeti olmasa bile kan şekeri yüksek seyreden kişilerde hastalığın daha şiddetli seyredebileceği belirtilmiş. Bu nedenle kan şekerini ideal aralıklarda tutacak şekilde beslenmek önemli. Rafine şeker, rafine un içeren gıdalardan kaçınmak, lif alımını arttırmak, düşük glisemik indeksli besinler tercih etmek hem bağışıklığı desteklemede, hem de yüksek kan şekeri seviyesini düşürmekte en etkili yöntemlerden biri olan egzersizi hayatımıza almak faydalı olacaktır. Fazla şekerli besinleri tüketmek inflamasyonu tetikleyebiliyor, bu nedenle hastalık sonrası dönemde de toparlanmak açısından önemlidir. 
• Diyabetini iyi yönetemeyen yaşlılar bu konuda desteklenmelidir. 

• Vücudumuz tarafından üretilen ACE2 enzimi ile koronavirüs etkileşiminin hastalığın vücutta başlamasındaki ilk adım olarak kabul edilir; doymuş yağ asitlerinden zengin gıdalar tüketmenin ACE2 enzimini arttırdığı görülmüştür. Bu nedenle özellikle kuyruk yağı – yağlı etlerde bulunan, tereyağında bulunan doymuş yağ asitlerinin tüketimini azaltmak faydalı olabilir. Trans yağ ve doymuş yağ alımının sınırlanması önemli. Hazır abur-cubur gıda- hamur işleri azaltılmalı, tereyağı, sucuk- sosis gibi işlenmiş etlerden uzak durulmalı; etler yağı az şekilde tüketilmelidir. Yağ olarak; ülkemizin en kıymetli kaynağı zeytinyağına ağırlık verilmelidir.
• COVID-19 hastalığında antioksidanları ele aldığımızda özellikle antiviral ve bağışıklık düzenleyici flavonoidler ön plana çıkmaktadır. Flavonoidden zengin besinler; soğan, brokoli, lahana, üzüm, çilek, marul, yeşilçay, beyaz çay, çay, kakao, maydanoz, limon, portakal, greyfurt. Aynı zamanda flavonidlerin çinkonun antiviral etkilerini destekleyebileceği belirtilmiştir.
• Kuersetin: Diğer bir flavonoid türü de kuersetindir ve güçlü bir antiinflamatuardır. Kapari, soğan, sarımsak, elma, çilek, domates, biber kuersetinden zengindir.
• Siyah üzüm, çilek, böğürtlen, kızılcık, yaban mersininde yani mor meyvelerde bolca bulunan resveratrolün de özellikle COVkalp- damar hastalıklarına karşı korunmak adına arttırılması önerilir. 
• E vitamini de C vitamini gibi güçlü bir antioksidandır ve COVID-19 hastalığında etkisinin altı çizilmiştir. Ayçekirdeği- badem- fındık- buğday tohumu yağı – avokado güçlü E vitamini kaynaklarıdır

• İlgi çekici çalışmalardan birisi ise brokoli – lahana gibi besinlerin ACE2 enzimini azaltan maddeyi arttırdığı tespit edilmiş, üstelik COVID-19 pozitif hastalar üzerinde yapılmış bu çalışmalarda brokolinin bu hızlı etkisi çok şaşırtıcı ve ileriye yönelik çalışmaların yönünü belirleyeceğe de benziyor. Kış sebzelerine bolca yer vermek sülforafan alımını arttırır.

C Vitamini

• C vitamini: Yapılan çalışmalarda enfeksiyon, travma, cerrahi gibi fizyolojik stres altında olan hastaların kan C vitamini düzeyleri düşük bulunmuştur. Yani eğer covid- 19 hastalığı geçiriyor iseniz fizyolojik strese bağlı vücudunuzda C vitaminin hızlı tükenme olasılığına karşı da ek destek alınabilir (dozu ve diğer ilaçlarla alınmalı mı bunu doktorunuz belirler) (PMID: PMID: 33297491). Çalışmalar, riskli grupta olan kronik hastalığı olan ve yaşlı bireylerin takviye C vitamin alımını destekler yönde. C vitamini takviyesi iltihaplanmayı azaltabilir ve doğrudan kanıt bulunmamasına rağmen enfeksiyonlara yatkınlığı ve / veya hastalığın şiddetini azaltabilir.
• C vitamini takviyesi yaşlı hastalarda solunum semptomlarını azaltabilir.
• C vitamini ile ilgili çalışmalar, daha çok kritik hastalarda damardan yüksek dozlarda verilmesi ile alakalı. Hastalığı normal geçiren bireyler için ben kendi pratiğimde C vitamini kullanımını destekliyorum ancak her zaman zaten emilimi zor olmayan C vitamini önce besinler ile nasıl alabiliriz buna odaklanma taraftarıyım. Bunun için C vitamin yazımı okuyabilirsiniz.

D VİTAMİNİ

• D vitamini: D vitamini konusu şu an güncel çalışmalarda da yoğun bir şekilde tartışılıyor. Şu an ben hastanede uygulanabilecek hekimlerin planladığı dozdan bağımsız olarak; korunmak ve hastalığı hafif geçirmek açısından neler yapabiliriz bundan bahsedeceğim. Birçok bağışıklık hücresinde D vitamini reseptörü (diğer bir deyişle D vitaminini kabul eden madde diyebiliriz) bulunuyor. Virüse bağlı akciğer hastalıklarında düzenleyici etkisi belirtilmiş. Birçok çalışmanın sonucunu topluca değerlendiren bir çalışmada (metaanalizde) D vitaminin enfeksiyon riskini etkilemediği belirtilmiş ancak eksikliğinin hastalığın şiddetini arttırdığı ve ölüm riskini arttırdığı bildirilmiş. Aynı zamanda şişman bireylerde D vitaminin kanda azalıp yağda biriktiği, bunun da COVID-19 için bir risk faktörü olduğu belirtilmiştir.
• Çalışmalar önlem için günde 2000- 4000 IU alımı destekliyor, şuan enfekte olan hastalar için yükleme dozu önerse de doz bireyseldir, doktorunuza danışınız.

OMEGA-3 VE OMEGA-6

• Omega-3 ve omega-6 asitlerinin inflamasyonu düzenleyebileceği doymamış yağ asitlerindeki, özellikle EPA ve DHA’daki eksikliklerin, COVID-19’a neden olan yeni koronavirüs de dahil olmak üzere viral hastalıklara duyarlılığı artırabileceği gösterilmiştir. Burada omega-3’ün en önemli görevi inflamasyona neden olan sitokinlerin salınımını azaltmaktır. Bir pilot çalışmada kandaki en düşük omega-3 yağ asitleri konsantrasyonuna sahip denekler için COVID-19’dan ölüm riski, en yüksek konsantrasyonlara sahip olanlara göre dört kat daha yüksek bulunmuş.  Omega-3 yağ asitleri, inflamatuar belirteçleri azaltarak COVID-19’da rol oynayabilir ve koroner komplikasyonları azaltabilir.
• Bir çalışma, omega-3 PUFA’ların uygulanmasının, COVID-19 ile enfekte YBÜ hastalarında BUN, kreatin ve potasyumu önemli ölçüde azalttığını ve idrar hacmini artırdığını bulmuştur. Bu bulgular, omega-3 PUFA takviyesinin böbrek hastalığının ilerlemesini azalttığını gösteren hayvan modellerinden yapılan gözlemlerle tutarlı olarak, omega-3 takviyesinin böbrek yetmezliğine ilerlemeye karşı koruyucu olabileceğini düşündürmektedir.
• Yatan hastalada; enteral beslenme durumunda 500 mg EPA + DHA/gün, parenteral beslenme durumunda ise kg/gün başına 0.1 ila 0.2 g önerilir.
• Omega-3 kullanımı konusunda benim görüşüm; haftada 2 defa balık tüketebileceği veya takviye alınabileceği yönünde. Uskumru, sardalya, hamsi, keten tohumu, chia tohumu, ceviz omega-3 açısından zengindir. ANCAK YOĞUN KAN SULANDIRICI TEDAVİSİ ALANLAR OMEGA -3 TAKVİYE KULLANIMI KONUSUNDA KESİNLİKLE DOKTORUNA DANIŞMALIDIR.

ÇİNKO

• Çinko antiviral özelliği olan ve koronavürüsün hücreye girmesini önleyebilme özelliği belirtilmiş bir mineral. Ancak takviye olarak almanın bir yararı var mı, bununla ilgili elimizde yeterli bir veri yok. Yakın zamanda yaşlılar üzerinde yapılan bir çalışma, yaşlıların çinko eksikiği riski altında olduğunu ve bunun enfeksiyon ve pnömoniye yatkınlığa neden olduğunu belirtmiştir. Özellikle yaşlılar ve vejetaryenler için çinkodan zengin beslenme ve çinko takviyesi korunma önlemleri kapsamında düşünülmelidir. Fazla çinko takviyesi oksidatif strese neden olur; dikkatli olunmalıdır. 
• Hastanede yatan, ağır atlatan kişiler için takviyede hekimin görüşü önemli, evde hafif atlatan kişiler için olası koruyucu etkinliğine karşı çinkodan zengin beslenmenizi öneririm, en iyi takviye besinlerdir (Çinkodan zengin besinler yazımı okuyabilirsiniz) . Ancak çinkonun en iyi kaynağı kırmızı ettir ve çalışmalar doymuş yağın COVID-19’un hücreye girişini arttıran bir enzimi arttırdığını gösteriyor. Bu nedenle etler az yağlı tercih edilmelidir ve fazla tüketiminden kaçınılmalıdır.

• Viral enfeksiyonların bir özelliği de hem enfekte hem de sağlıklı insanlarda fazlaca reaktif oksijen türlerinin (ROS) üretilmesidir. Virüs nedeni ile  hastalanan kişiler, enfeksiyonun üstesinden gelme olasılıklarını azaltan oksidatif stres altındadır bu nedenle beslenmenin antioksidan gücünün desteklenmesi oldukça önemlidir. Elbette sebze ve meyveler en iyi antioksidan kaynaklarıdır. Kuruyemişler- kaliteli, güvenilir zerdeçal, sumak, zencefil, karabiber gibi baharatları yemeklerde kullanabilirsiniz. Antioksidan alımını arttırmanın yolları yazımı okuyabilirsiniz.

Alınacak bireysel beslenme önlemlerinin hastalığın ülkemiz ve dünya genelindeki olumsuz etkisini azaltacağını, sağlığınızı olumlu yönde destekleyeceğini düşünüyorum, sağlıklı günler diliyorum 😊

KAYNAKLAR:

http://www.emro.who.int/nutrition/news/nutrition-advice-for-adults-during-the-covid-19-outbreak.html

Zhu, Lihua, et al. “Association of blood glucose control and outcomes in patients with COVID-19 and pre-existing type 2 diabetes.” Cell metabolism 31.6 (2020): 1068-1077.

Cai, Yuli, et al. “Fasting blood glucose level is a predictor of mortality in patients with COVID-19 independent of diabetes history.” diabetes research and clinical practice 169 (2020): 108437.

Trujillo-Mayol, Igor, et al. “Western dietary pattern antioxidant intakes and oxidative stress: importance during the SARS-CoV-2/COVID-19 pandemic.” Advances in Nutrition 12.3 (2021): 670-681.

Mahmoodpoor A., Hamishehkar H., Shadvar K., Ostadi Z., Sanaie S., Saghaleini S.H., Nader N.D. The Effect of Intravenous Selenium on Oxidative Stress in Critically Ill Patients with Acute Respiratory Distress Syndrome. Immunol. Investig. 2019;48:147–159. doi: 10.1080/08820139.2018.1496098

Das U.N. Can Bioactive Lipids Inactivate Coronavirus (COVID-19)? Arch. Med. Res. 2020;51:282–286. doi: 10.1016/j.arcmed.2020.03.004.

Asher A., Tintle N.L., Myers M., Lockshon L., Bacareza H., Harris W.S. Blood Omega-3 Fatty Acids and Death from COVID-19: A Pilot Study. Prostaglandins Leukot. Essent. Fatty Acids. 2021;166:102250. doi: 10.1016/j.plefa.2021.102250.

Infect Chemother. 2020 Dec; 52(4): 478–495.

J Transl Med 19, 128 (2021).

Reignier J., Darmon M., Sonneville R., Borel A.-L., Garrouste-Orgeas M., Ruckly S., Souweine B., Dumenil A.-S., Haouache H., Adrie C., et al. Impact of Early Nutrition and Feeding Route on Outcomes of Mechanically Ventilated Patients with Shock: A Post Hoc Marginal Structural Model Study. Intensive Care Med. 2015;41:875–886. doi: 10.1007/s00134-015-3730-4.

Nutrition. 2020;74:110835. – Crit Care. 2020;24(1):133. – Rev Esp Anestesiol Reanim. 2020;67(5):245–52.

Phillips J.M., Gallagher T., Weiss S.R. Neurovirulent Murine Coronavirus JHM.SD Uses Cellular Zinc Metalloproteases for Virus Entry and Cell-Cell Fusion. J. Virol. 2017;91:e01564-16. doi: 10.1128/JVI.01564-16.

Han Y.-S., Chang G.-G., Juo C.-G., Lee H.-J., Yeh S.-H., Hsu J.T.-A., Chen X. Papain-Like Protease 2 (PLP2) from Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus (SARS-CoV):  Expression, Purification, Characterization, and Inhibition. Biochemistry. 2005;44:10349–10359. doi: 10.1021/bi0504761.

Dietary recommendations during the COVID-19 pandemic.” Nutrition Reviews 79.4 (2021): 382-393.

Kass DA, Duggal P, Cingolani O.. Obesity could shift severe COVID-19 disease to younger ages. Lancet. 2020;395:1544–1545. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

Barnett, Junaidah B., Davidson H. Hamer, and Simin N. Meydani. “Low zinc status: a new risk factor for pneumonia in the elderly?.” Nutrition reviews 68.1 (2010): 30-37.

https://www.covid19treatmentguidelines.nih.gov/